«Το ιερό και το βέβηλο σε μουσεία και γκαλερί»

Αφορμή για την καταγραφή των σκέψεών μου ήταν η επίσκεψή μας στην  γκαλερί  Bernier Eliades και την τρέχουσα έκθεση του  Ηelmut Stallaets «Ιgnoramus» με θέμα τον αλλοτριωμένο άθρωπο. Μετά από μια γρήγορη ανάγνωση στην λίστα των έργων παρατηρήσαμε έκπληκτοι ότι το έργο με την ονομασία Lusy , (εικ1) είχε κατασκευαστεί από λάδι και μελισσοκέρι σε παιδικό κρανίο. Δημιουργήθηκε μέσα μου ένα έντονο συναίσθημα αποστροφής, ταυτόχρονα και θαυμασμού για το αισθητικό αποτέλεσμα της σύνθεσης. Τα αρχικά μου ερωτήματα σχετίζονταν με την θέση της εκκλησίας περί σεβασμού της ατομικότητας και ταφής των σωμάτων  καθώς επίσης  εάν η πράξη της έκθεση των ανθρώπινων υπολλειμάτων  αποτελεί πράξη βλάστημη και προσβλητική. Τα ερωτήματα που δημιουργούνται είναι πολλά. Πού βρέθηκε αυτό το κρανίο, σε ποιόν ανήκει και τι διακαιώματα χρήσης είχε ο κάτοχος. Η απάντηση που δόθηκε από τους διοργανωτές ήταν ότι το κρανίο και άλλα πολλά χαρίστηκαν  στον καλλιτέχνη από φίλο του γιατρό.

 Η χωρική  τοποθέτησή του στην Ελλάδα έχει μεγάλη σημασία για την κοινωνικοπολιτική και πολιτισμική τοποθέτηση του θέματος  . Κι αυτό γιατί το θρησκευτικό συναίσθημα είναι έντονο όπως και  η άτυπη συμπόρευση  της θρησκείας και του Κράτους στην  εξουσία με την  Επίσημη Θρησκεία του κράτους να ρυθμίζει και να ελέγχει την κοινωνική και πολιτική ζωή.  Η  Εκκλησία δεν υποστηρίζει πάντοτε την σύγχρονη τέχνη (contemporary art)   καθώς κατά την άποψή της  προσβάλλει τις θρησκευτικές και κοινωνικές αξίες . Τα συναισθήματα μου όπως ανέφερα πηγάζουν σαφώς από τις κοσμοθεωρητικές απόψεις της επίσημης θρησκείας όπως αυτές έχουν αποκτηθεί από την στιγμή της γεννήσεως κυρίως μέσα από την σχέση της κοινωνίας και του πολιτισμού.[1] Η συμπεριφορά μας διαμορφώνεται  από  επίκτητα χαρακτηριστικά  , σύμφωνα με κοινωνιολογικές απόψεις. Το μεγαλύτερο μέρος  συγκροτείται κοινωνικά αλλά και η συμπεριφορά μας ακολουθεί μια σειρά κοινωνικών συμβάσεων  που θεωρούνται δεδομένες και εκλαμβάνονται ως απόλυτα φυσιολογικές. Αναφέρομαι σε κοινωνικά διαμορφωμένες αντιλήψεις  προερχόμενες από θρησκευτικές αξίες.  Επομένως η θρησκεία ασκεί επιρροή όχι μόνο στα συναισθήματα αλλά και στις σκέψεις και στις πράξεις των ανθρώπων.

Εικ 1 Lusy.

Εικ 2 έργο κατασκευασμένο από κόκκαλα ζώων  στην ίδια έκθεση

Το ζήτημα της έκθεσης ανθρώπινων υπολειμμάτων  έχει απασχολήσει πολλές χώρες όπως την Μ. Βρετανία και την Αυστραλία αλλά και την Αμερική οι οποίες έχουν διαμορφώσει συνταγματικούς  νόμους  για τον τρόπο διαχείρισής τους.  Τα ανθρώπινα υπολείμμτα συναντιώνται  σε αρχαιολογικές , ιστορικές ( εθνολογικές), επιστημονικές και εκκλησιαστικές συλλογές, σε συλλογές φυσικής ιστορίας και σύγχρονης τέχνης. Από την μία αποτελούν  τεκμήρια πολιτιστικής ή κληρονομιάς αλλά είναι και φορείς  σημαντικού άυλου περιεχομένου  που συνδέεται με τα ήθη και έθιμα ολόκληρων ομάδων , λαών , εθνών. Κατ’ επέκταση  συνδέονται με την έννοια του «Μουσείου» : συλλογή, συντήρηση, έρευνα [2]. O ρόλος της συντήρησης στην ανάδειξη της περιεχόμένης ιστορικής πληροφορίας είναι καθοριστικός. Στην Ελλάδα η διαχείριση ανθρώπινων υπολειμμάτων δεν έχει διερευνηθεί  λόγω του ότι δεν υπάρχαν αντιπαραθέσεις οργανωμένων κοινωνικών ομάδων. Επεκτάθηκε μόνο  στο πεδίο της Συντήρησης της Πολιτιστικής Κληρονομιάς και δεν κατοχωρήθηκε συνταγματικά. Την ευθύνη για την λήψη αποφάσεων την αναλαμβάνουν μόνα τους τα μουσεία ενώ σε πολλές περιπτώσεις χωρίς αίσθημα ευθύνης.

Σύμφωνα με τον Giorgio Agamben  στο βιβλίο του Βεβηλώσεις  αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο η ανάπτυξη της καπιταλιστικής κοινωνίας αποσκοπεί στη δημιουργία ενός απολύτως "Αβεβήλωτου"  μέσω της εμπορευματοποίησης των εκθεμάτων  και την μη δυνατότητα βεβήλωσης με την θεαματική έκθεση. Παλαιότερα «βεβηλώνω» σήμαινε  αποδίδω εκ νέου στην κοινοχρηστία ενώ η θρησκεία δαχώριζε τα όρια μεταξύ βέβηλου και ιερού.   Στις μέρες μας η μη δυνατότητα χρήσης βρίσκει τον δικό της εμληματικό τόπο στο  Μουσείο. Τα  πάντα μπορούν να μετατραπούν  σε Μουσείο. Η  μουσειοποίηση του κόσμου  αποτελεί σήμερα ένα δεδομένο γεγονός.  Ο ίδιος αναφέρει :  « το Μουσείο καταλαμβάνει ακριβώς τον χώρο και τη λειτουργία που κάποτε προορίζονταν αποκλειστικώς για τον Ναό ως τόπο θυσίας». Επομένως, δεν υφίσταται πλέον το ζήτημα βεβήλωσης των ανθρώπινων υπολλειμάτων που εκτίθενται εάν  τοποθετηθούν σε  χώρο μουσειακό δηλαδή  έναν χώρο απόλυτης αδυνατότητας βεβήλωσης  και απαλλαγμένο από κάθε χρήση .

Μουσείο Προπλασμάτων «Α. Συγγρός»

Μουσείο Εγκληματολογίας ΕΚΠΑ

http://www.criminology-museum.uoa.gr/

Επισκέφτηκα πρόσφατα το Μουσείο Προπλασμάτων του νοσοσκομείου «Α.Συγγρος» και διερωτήθηκα εάν θα μπορούσε εκτεθεί  στο κοινό ένα μουσείο επιστημονικού και ιατρικού περιεχομένου με   αθρώπινα υπολλείμματα τοποθετημένα σε φορμόλη .  Πράγματι στην Ελλάδα εδώ και πολλά χρόνια έχει στηθεί το Εγκληματολογικό Μουσείο του Πανεπιστημίου ΕΚΠΑ  με εκθέματα  προς χρήση των φοιτητών των ιατρικών σχολών , της αστυνομίας αλλά και για εγκληματολογική έρευνα. Η συλλογή του έχει ψηφιοποιηθεί και είναι πλήρως προσβάσιμη διαδικτυακά.  Το Μουσείο αυτό στην Ελλάδα παρέχει περιορισμένη πρόσβαση  και μόνον κατόπιν συννενοήσεως με τους υπευθύνους, λόγω της ιδιαίτερης φύσης των εκθεμάτων τους.  Η συλλογή αυτή   δεν θα μπορούσε να προβληθεί ελευθέρα για εμπορικούς λόγους γιατί το ελληνικό κοινό δεν είναι ώριμο να την υποδεχθεί χωρίς αντιδράσεις, και επιπλέον γιατί δεν υπάρχει κάποια συνταγματική ρύθμιση ως προς τον τρόπο παρουσίασης και προβολής των ανθρώπινων υπολλειμάτων τα οποία  δεν απέχουν χρονικά από την σύγχρονη εποχή και επομένως δεν μπορούμε να τα χαρακτηρίζουμε  αρχαιότητες.

ΓΙΑΝΝΙΚΟΥ ΑΦΡΟΔΙΤΗ

---

[1] Thomas Hylland Eriksen , Μικροί τόποι , μεγάλα ζητήματα, μία εισαγωγή στην κοινωνική και πολιτισμική ανθρωπολογία,σελ 81-130 (Το κοινωνικό πρόσωπο»)

[2]  Όπως αναφέρει σε μελέτη ο Γιώργος Παναγιάρης (ΤΕΙ Αθήνας, Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Εργων Τέχνης) https://anaskamma.files.wordpress.com/2009/10/panagiaris.pdf/ passed 18/06/2017